HISTORIA JEDYNKI (początki)
Szkoła powstała jako Zespół Szkół Ludowych im. Henryka Pestalozziego. Autorami projektu byli: radca budowlany → Richard Plüddemann oraz inspektor budowlany Hermann Froböse. Budynek otrzymał cechy neogotyku niemieckiego. Kompleks budynków tworzących przedwojenną szkołę budowano w dwóch etapach. Podczas pierwszego, w latach 1898 – 1900, wzniesiony został gmach główny przy ulicy Nowowiejskiej (oddany do użytku 18.04.1900 r.).
Równocześnie powstała sala gimnastyczna i sanitariaty. W latach 1902 – 1904 postawiono drugi budynek z salami zabaw dla dzieci i pierwszym we Wrocławiu domem mieszkalnym dla nauczycieli i rektora szkoły. Ostatecznie budynek pierwszy przeznaczono dla chłopców, a drugi dla dziewcząt. Ponadto szkoła została wyposażona we wszystkie obiekty niezbędne do pełnej realizacji wszechstronnego rozwoju ucznia. Obok sali gimnastycznej w budynku nr 1, na parterze w budynku nr 2 – urządzono bibliotekę, pracownie do zajęć gospodarstwa domowego i prac ręcznych. Na ostatnim piętrze obu budynków odbywały się lekcje rysunku i śpiewu w specjalnie wybudowanych aulach. Wszystkie pomieszczenia wyposażono w pomoce naukowe. W trosce o higienę uczniów w piwnicy urządzono łaźnię (jako pierwszą we wrocławskich szkołach) i zaprojektowano gabinet lekarski.

HISTORIA JEDYNKI W DATACH
4.09.1945 – uroczyste rozpoczęcie, pierwszego po wojnie, roku szkolnego,
1945/46 – uruchomienie biblioteki szkolnej,
12-21.03.1946 – pierwsza wizytacja Szkoły,
1947 – wydzielenie z SP 1 – SP 31,
1948 – wydzielenie z SP 1 i SP 31 – SP 44,
1950 – przeprowadzenie pierwszego remontu budynku Szkoły,
1952/53 – otwarcie szkolnej świetlicy,
1956 – powstanie szczepu harcerskiego,
1960 – obchody 15-lecia istnienia Szkoły; przyznanie odznaki XV-lecia PRL i Złotej Odznaki TMW,
1964 – rozpoczęcie działalności zespołu wokalno-tanecznego „Rajga 64”,
5.06.1965 – nadanie Szkole imienia Marii Dąbrowskiej,
1967 – wmurowanie tablicy ufundowanej przez TMW, upamiętniającej nadanie imienia patronki,
1970 – zbudowanie wokół Szkoły kompleksu sportowego (boiska, bieżnie, skocznie, trybuny),
19.09.1970 – obchody 25-lecia szkoły: wręczenie Szkole sztandaru; odznaczenie Odznaką Budowniczego Wrocławia, Medalem XXV- lecia, Medalem im. Juliusza Słowackiego, wtedy też powstał Hymn Szkoły, którego autorką jest ówczesna nauczycielka muzyki Danuta Kwiatkowska,
1970 – rozpoczęcie działalności Samorządu Uczniowskiego SP 1,
1971/72 – połączenie SP 1 i SP 44,
1971/72 – utworzenie klasy sportowej (6 godzin tygodniowo zajęć WF),
1972/73 – uruchomienie w Szkole ogniska przedszkolnego,
1975 – połączenie SP 1 i SP 33,
1975 – zradiofonizowanie Szkoły,
1975 – uroczyste obchody 30-lecia SP 1; odznaczenie Odznaką Zasłużony dla Miasta Wrocławia,
1979 – udział „Rajgi 64” w międzynarodowej imprezie „Radość Europy” w Belgradzie,
1980 – Ogólnopolski Zjazd Nauczycieli Sympatyków Pedagogiki Freineta,
1981/82 – I Sejmik Samorządów Uczniowskich dla wszystkich szkół dzielnicy Śródmieście,
6-7.05.1985 – uroczyste obchody 40-lecia Szkoły; odznaczenie Złotą Odznaką Zasłużony dla Miasta i Województwa Wrocławskiego; udekorowanie przez Ministra Oświaty Medalem Pamiątkowym z okazji 40-lecia i 200. Rocznicy Komisji Edukacji Narodowej,
1985 – nawiązanie współpracy ze Szkołą Ogólnokształcącą nr 6 w Dreźnie, zapowiedź wymiany grup uczniowskich i nauczycielskich,
1989 – III Ogólnopolskie Seminarium Animatorów i Sympatyków Pedagogiki Freineta,
1993 – uchwalenie Statutu Szkoły Podstawowej nr 1,
1.01.1994 – przejęcie Szkoły przez Zarząd Gminy Wrocław,
1994 – wprowadzenie zwyczaju „Szkoła Wesoła – Dzień bez teczki” w klasach 1-3,
1994 – nawiązanie kontaktu ze szkołą w Steinfeld, w Dolnej Saksonii,
1995 – remont Szkoły,
1995 – wizyta grupy uczniów i nauczycieli w Steinfeld,
23-24.11.1995 – uroczyste obchody 50-lecia SP 1,
1996/1997 – zorganizowanie 1. Kiermaszu Bożonarodzeniowego, który na stałe wszedł do tradycji szkoły,
1998 – powstanie pierwszej pracowni komputerowej,
1999/2000 – reforma szkolnictwa, która wprowadza sześcioklasową szkołę podstawową,
2000/2001 – przejście na system jednozmianowy. Każda klasa otrzymuje swoją salę,
marzec 2002 – szkoła otrzymuje Certyfikat Szkoły Wspierającej Uzdolnienia i wchodzi do Dolnośląskiej Sieci Szkół Wspierających Uzdolnienia,
2000/2001 – wprowadzenie języków obcych do kształcenia zintegrowanego,
październik 2003 – szkoła otrzymuje Certyfikat „Szkoła z Klasą”,
2004/2005 – wprowadzenie innowacji pedagogicznej z rozszerzonym językiem niemieckim,
2005 – jubileusz 60-lecia Jedynki i uroczyste otwarcie roku szkolnego z udziałem władz miasta oraz dawnych dyrektorów i nauczycieli szkoły,
grudzień 2006 – zakup przez Radę Rodziców ruchomej sceny do auli szkolnej,
2007 – wizyta nauczycieli z MOLITORIS-SCHULE, z Harsum w Niemczech,
2007/2008 – remont szkoły (wymiana okien, pokrycia dachowego i remont bloku sportowego),
2008 – wizyta studyjna dyrektorów polskich szkół na Litwie,
grudzień 2008 – szkoła otrzymuje nowy sztandar,
2008/2009 – uruchomienie drugiej pracowni komputerowej ofiarowanej przez MEN i sfinansowanej przez EFS,
2008/2009 – przyznanie szkole tablicy interaktywnej z systemem Testico,
2009 – wizyta pracowników oświaty z Petersburga,
2010, wrzesień – uroczyste obchody 65-lecia szkoły; szkolny korytarz stał się miejscem zamieszkania szkolnego krasnala Dąbrka Pierwszego,
2011 – nowe wielofunkcyjne boisko sportowe ze sztuczną nawierzchnią

2012/2013 – remont toalet na wszystkich kondygnacjach
2015, wrzesień – uroczyste obchody 70-lecia istnienia szkoły z udziałem wybitnych absolwentów, dawnych nauczycieli, władz miasta i województwa, przedstawicieli zaprzyjaźnionych szkół,
2015 – otworzenie nowoczesnej pracowni przyrodniczej wygranej w konkursie Tauron,
2015 – otworzenie najnowocześniejszej w mieście pracowni informatycznej ufundowanej przez Fundację Pro Mathematica przy Wrocławskim Parku Technologicznym,
2016, wrzesień – rozpoczęcie wdrażania kolejnej reformy edukacji – szkoła od tej pory będzie ośmioklasowa,
2017 – 2019 – realizacja w SP1 grantu europejskiego POWER „Wroclaws international high 5: Gotowi na multikulturowość”,
2017/18 – „Zielone boisko na Ołbinie, jak zielona wyspa” – wygrana w WBO,
2019, czerwiec – szkołę opuszczają pierwsze od 19 lat klasy ósme,
od listopada 2021 do sierpnia 2022 – wydzielenie nowego pionu kuchennego – od tej pory supernowoczesna kuchnia i stołówka szkoły mieszczą się w przyziemiu,
2021/22 – wdrożenie EMPIRIUSZA – nowoczesnego programu do wirtualnych doświadczeń chemicznych (zakupiony z programu Laboratoria Przyszłości),
2023/24 – szkoła ponownie przeszła na tryb jednozmianowy.

NAUCZYCIELE W POCZĄTKACH DZIAŁANIA „JEDYNKI”
Pierwsi nauczyciele, uruchomiający szkołę w 1945 r.
Antoni Goncerzewicz – nauczyciel wielu przedmiotów – pierwszy nauczyciel szkoły, wychowawca pierwszej klasy ósmej.
Wacław Flisiuk – nauczyciel kilku przedmiotów
Marian Andrzejewski – bibliotekarz
Wincenty Kaczmarski – organizował życie szkoły
Władysław Szkarłat – geograf i biolog (zaopatrzył szkołę w pomoce naukowe do geografii)
Zofia Białoskórska – nauczycielka fizyki i chemii
Pan Ziemski – prowadził zajęcia praktyczne dla chłopców
Stefania Aleksandrowska – zajęcia praktyczne dla dziewcząt
Zygmunt Smolarski – uczył wielu przedmiotów
Ludwika Kruczałowa
Stanisława Włodarzowa
Zofia Kutznerowa (nie udało się ustalić rodzaju prowadzonych przez tych nauczycieli zajęć)

PIERWSZY NAUCZYCIEL JEDYNKI – ANTONI GONCERZEWICZ
Inżynier, elektryk, absolwent Wydziału Elektrycznego Politechniki Wrocławskiej, urodził się w 1909 r. w Ostrzeszowie, zmarł w 1997 r. we Wrocławiu, w którym mieszkał od 17 lipca 1945 r. Po wojnie zajął się organizacją życia szkolnego i z legitymacją nauczycielską nr 1 (wystawioną 28 sierpnia 1945 r. przez Inspektorat Szkolny), podjął pracę w SP 1, ucząc jednocześnie wielu przedmiotów. Prowadzony wówczas przez niego dziennik jest obecnie jednym z wielu eksponatów Muzeum Narodowego.

KOLEJNI DYREKTORZY JEDYNKI (historia)
1. ZYGMUNT SMOLARSKI 1945/46
2. KONSTANTY STANKIEWICZ 1946/47
3. WINCENTY UZYCZYN 1947/48
4. MARIAN KIERECKI 1948/49-1949/50
5. ZOFIA RURYS 1950/51-1967/68
6. HELENA LACHOWICZ 1968/69-1973/74
7. ANIELA PTAK 1974/75-1981/82
8. WALENTY ZAWIERTA 1982/83-1988/89
9. KRYSTYNA KWAŚNICA 1989/90-1990/91
10. ANNA MAŁECKA 1991/92-1995/96
11. RENATA BOHDANOWICZ 1996/97- 2015/16
12. ANNA PIEKARA 2015/2016 – 2016/17 – 2021/22
13. KATARZYNA ZWIERZYŃSKA-PALUSZEK – 2022/23 – …

PATRON SZKOŁY (dawniej) – JOHAN HEINRICH PESTALOZZI
Wybitny szwajcarski pedagog, pierwszy patron przedwojennej, niemieckiej szkoły. Nazywany był ojcem szkoły ludowej, w której – oprócz czytania, pisania i rachunków – nauczano przedmiotów praktycznych: geometrii, rysunku, muzyki, przyrodoznawstwa, gimnastyki, prac na roli i w gospodarstwie domowym. W jego szkole metody nauczania były dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka, a kształcenie umysłowe przebiegało harmonijnie z wychowaniem społecznym. Pestalozzi przebudował model szkoły początkowej, opierając ją na psychologicznych podstawach. Swoje poglądy na szkołę wyłożył w powieści Leonard i Gertruda (1801), która w Polsce została przetłumaczona dopiero w 1950 roku. Dziewiętnastowieczne idee Pestalozziego są kontynuowane współcześnie w Szwajcarii. W miejscowości Trogen znajduje się Kinderdorff – Pestalozzi (szkoła fundacji wielkiego pedagoga), do której przyjeżdżają dzieci z całego świata, ucząc się tam samodzielności, odpowiedzialności i współdziałania w grupie.

PATRON SZKOŁY (współcześnie) – MARIA DĄBROWSKA
Została patronką na 20-lecie szkoły 5 czerwca 1965 roku. Fakt ten upamiętnia tablica umieszczona na ścianie parterowego korytarza (koło sekretariatu) wmurowana 2 lata później (1967 r.) z inicjatywy i dzięki fundacji Towarzystwa Miłośników Wrocławia. Wybór Marii Dąbrowskiej na patronkę szkoły jest uzasadniony z dwóch powodów. Po pierwsze: autorka napisała wiele utworów z myślą o dzieciach, które przez wiele lat należały do kanonu lektur obowiązkowych (Marcin Kozera, Wilczęta z Czarnego Podwórza, Czyste serca itp.). Po drugie – silne są jej osobiste związki z Wrocławiem zapoczątkowane jeszcze przed wojną. Pierwszy pobyt w naszym mieście został odnotowany w 1912 r., później bywała tu wielokrotnie, ponieważ w znanym wrocławskim wydawnictwie Kornów miały się ukazać jej Noce i dnie. Również po wojnie Dąbrowska wielokrotnie przyjeżdżała do Wrocławia (lata 1945 – 1954). Przez jakiś czas myślała nawet osiedlić się tu na stałe. W ciągu pierwszych 9-ciu powojennych lat, podczas pobytów Dąbrowskiej, w naszym mieście, powstały Przygody człowieka myślącego, kilka opowiadań włączonych do zbioru Gwiazda zaranna oraz przetłumaczone zostały Dzienniki Samuela Pepysa

ARCHITEKT JEDYNKI – RICHARD PLÜDDEMANN
Przez 23 lata kierował jako radca budowlany architekturą XIX i XX-wiecznego Wrocławia decydując o powstaniu około 100 budowli komunalnych: szkół, zakładów naukowych, łaźni, hal targowych i gimnastycznych, bibliotek, banków i mostów. Powstałe z jego inicjatywy lub wg jego projektu obiekty noszą cechy stylu neogotyckiego. Najciekawsze z nich to: nasza szkoła, Biblioteka Uniwersytecka przy ul. Szajnochy, neorenesansowy gmach banku przy ul. Gepperta, dzisiejszy Instytut Pedagogiki na pl. Dawida oraz sąsiadujący z Jedynką gmach Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej przy ul. Prusa. Jeszcze za życia Plüddemanna została doceniona jego wielkość i zasługi dla Wrocławia. Postać architekta przedstawiono jako mnicha na południowej elewacji Ratusza.

ARCHITEKTURA SZKOŁY
Budynek SP 1 zaprojektowany przez – Richarda Plüddemanna nosi cechy neogotyku niemieckiego z elementami secesji. Dawniej był to Zespół Szkół Ludowych, na który składały się 4 budowle: szkoła dla chłopców, szkoła dla dziewcząt, dom rektora oraz sala gimnastyczna. Obecnie do SP 1 należy tylko frontowy budynek oraz sala gimnastyczna. Jest to okazały gmach, w którego sylwetce elementem wyróżniającym we wschodniej części jest wyniosła wieża, pokryta czterospadowym dachem, z miejscem po zegarze. Całość elewacji (zewnętrzna ściana budowli) pokryta jest czerwoną cegłą rozświetloną jasnymi płytkimi wnękami, umieszczonymi pod i między oknami. Zwieńczenie szczytów (najwyższa partia elewacji, najczęściej w kształcie trójkąta) podkreślają sterczyny (pionowe architektoniczne dekoracje) w zachodnim narożniku budynku. Podobny akcent dekoracyjny pojawia się w narożnikach wieży. Najważniejszą ozdobą frontu jest  portal  z popiersiem  Pestallozziego. Pozostałe budynki wchodzące w skład dawnego Zespołu nawiązują do charakteru budynku głównego. Elementem dekoracyjnym południowej elewacji dawnego gmachu dla dziewcząt (obecnie Przedszkole nr 109) jest secesyjny zegar słoneczny (z jednej strony) oraz podkreślający publiczny charakter budowli – herb Wrocławia (z drugiej). Do form architektury wiejskiej nawiązuje trzeci budynek, czyli dom mieszkalny dla dyrektora szkoły (obecnie Przedszkole nr 3), z naczółkowym dachem (niewielka trójkątna połać dachu powstała przez ukośne ścięcie górnej części szczytu) zdobionym przy kalenicy (górna pozioma krawędź) geometrycznym fryzem, a na krawędzi okapu (dolna krawędź) profilowanymi, drewnianymi listwami.

PORTAL
Ozdobne obramienie drzwi, dawnego głównego wejścia do budynku szkoły, znajdującego się w elewacji frontowej (od ulicy Nowowiejskiej), z kamiennym łukiem, na którym  został umieszczony w początkach istnienia szkoły secesyjny ornament (element zdobniczy) roślinny i napis Pestalozzischulle, skrupulatnie zbity tuż po wojnie. W portalu mieści się płytki wykusz z popiersiem pierwszego patrona Szkoły – J.H. Pestalozziego, często mylonego z wizerunkiem obecnej patronki, Marii Dąbrowskiej.